پوسیدگی دندان و عواملی که در شدت و ضعف آن نقش دارند:

آنچه که در این مقاله سعی داریم به بیان آن بپردازیم تا حدی زیر مجموعه علم تغذیه قرار می گیرد،  بارها از قدیمی ها شنیده ایم که چه موادی را باید در کنار هم مصرف کرد و چه مواد خوراکی ای منع مصرف همزمان دارند. آنچه که در گذشته با اصطلاحاتی چون سردی کردن و گرمی کردن بیان می شد دایره ای وسیع تر را شامل می شود و اطمینان دارم پس از پایان این مقاله انتخاب های صحیح تری  با هدف  دستیابی به سلامت عمومی و به ویژه حفظ دندان هایمان و پیشگیری از پوسیدگی آنها در حجم مواد مصرفی ، زمان مصرف آن و همچنین استفاده ترکیبات غذایی به طور همزمان خواهیم داشت .

پوسیدگی دندان

یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عفونی دهان و  دندان پوسیدگی دندان است . پوسیدگی دندان در اثر از بین رفتن تدریجی مینای دندان و سپس تخریب سریع پروتئین های ساختمان دندان اتفاق می افتد. پوسیدگی‌ها می توانند  در سطح هر دندانی اتفاق بیفتند.

.

چه عواملی سبب پوسیدگی دندان ها می شوند :

با علم به موارد متعددی که در ایجاد پوسیدگی دندان ها نقش خواهند داشت ، توان پیشگیری و رعایت مواردی که موجب عدم ابتلای ما به این عارضه می شود افزایش می یابد .

در زیر به عمده ترین این دلایل می پردازیم :
* دندان آسیب‌پذیر 
ایجاد و گسترش پوسیدگی دندان‌ها وابسته به وجود دندانی می‌باشد که در برابر حمله میکروب ها و باکتری ها  آسیب‌پذیر است. از جمله عواملی که در  آسیب پذیر شدن دندان ها نقش دارند  ترکیب مینا و دنتین، مکان قرارگیری دندان‌ها، کیفیت و کمیت بزاق، گسترش سوراخ شدگی و شیار در تاج دندان‌ها  می باشند .

در مورد بزاق لازم است بدانیم که بزاق قلیایی یک اثر محفاظتی داشته، درحالی‌که بزاق اسیدی آسیب‌پذیری در برابر پوسیدگی را افزایش می‌دهد.

* میکروب‌ها
باکتری‌ها عنصر ضروری دیگری هستند که  فرایند پوسیدگی را شدت میبخشند . یکی از باکتری های مضر که بیشترین شیوع را در افرادی که دچار پوسیدگی مشوند دارد استرپتوکوکوس موتانس نام دارد. عملکرد این میکروب به گونه ای است که کربوهیدرات‌ها را در دهان تجزیه کرده و تولید محصول اسیدی می‌کند که نهایتا منجر به پوسیدگی می‌شود.

اگر چه که تفاوت‌های ژنتیکی، نوع و میزان باکتری‌های دهان ممکن است در برخی افراد سبب افزایش خطر پوسیدگی شوند، اما رعایت  بهداشت دهان و رسیدگی به دندان ها  در کاهش خطر بیماری‌های عفونی دهان مستقیماً نقش دارد.

* کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر
کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر مواد مطلوبی برای باکتری‌ها محسوب می‌شوند. باکتری‌ها همیشه حضور دارند و وقتی در معرض کربوهیدرات قابل تخمیر قرار می‌گیرند ، با  کاهش PH  دهان ، بستر مناسبی برای پوسیدگی فراهم می کنند. برای پوسیدگی‌زایی باید  به خواص افزایش یا کاهش ‌دهنده پوسیدگی رژیم غذایی  خویش توجه داشته باشیم.

پوسیدگی‌زایی یک غذا بسته به شکل غذا، میزان مواد مغذی آن، مصرف غذا به  همراه سایر غذاها و مایعات ، مدت‌زمان تماس با دندان و تناوب خوردن آن، متفاوت است.

کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر در 3 گروه از 5 گروه غذایی  یافت می‌شوند: 1) حبوبات، 2) میوه‌ها، 3) لبنیات.
اگرچه برخی سبزیجات ممکن است حاوی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر باشند، راجع به پوسیدگی‌زایی آن‌ها هشدار کمتری داده شده است.

چیپس، چوب‌شور و نان‌ها از جمله حبوبات و مواد نشاسته‌ای هستند که به دلیل محتوای طبیعی کربوهیدراتی قابل تخمیرشان پوسیدگی‌زا محسوب می‌شوند  و باید در میزان مصرف آنها و همچنین پاکیزگی دهان و دندان پس از مصرف این مواد خوراکی دقت کنیم .

باید توجه داشته باشیم که هر ماده ای که کربوهیدرات تخمیری دارد صرفا مضر نیست . به عنوان مثال آجیل‌ها و مغزها که مقادیر قابل‌توجهی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر ندارند و غنی از چربی و فیبر رژیمی هستند و غذاهای پروتئینی مانند غذاهای دریایی، گوشت‌ها، تخم‌مرغ و ماکیان، همراه با سایر چربی‌ها مانند روغن‌ها، مارگارین، کره نیز تأثیری بر پوسیدگی ندارند.

تمامی میوه‌ها (تازه ، خشک شده و کنسرو شده) و آب‌میوه‌ها ممکن است پوسیدگی‌زا باشند. میوه‌هایی که  آب بیشتری دارند مانند هندوانه، نسبت به سایر میوه‌هایی مانند موز و میوه‌های خشک کمتر پوسیدگی‌زا هستند.

آب‌میوه‌ها، چای‌های یخی و سایر نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر مانند دسرها، کلوچه‌ها، آب‌نبات‌ها و کیک‌ها ممکن است پوسیدگی‌زا باشند.

محصولات لبنی شیرین شده با فروکتوز و یا ساکاروز نیز به دلیل شکر افزوده‌شده، می‌توانند پوسیدگی‌زا باشند. به هر حال نقش ساکاروز بر  پوسیدگی دندان‌ها اثبات شده است و تمامی اشکال شکر رژیمی، نظیر عسل، شیره، شکر قهوه‌ای و شربت ذرت بالقوه پوسیدگی‌زا هستند.
نقش گروه های غذایی مختلف بر افزایش یا کاهش پوسیدگی دندان :

به طور کلی از نظر تاثیر مصرف مواد غذایی بر روی پوسیدگی دندان با سه گروه از مواد غذایی روبرو هستیم :
1- مواد غذایی پوسیدگی‌زا،

2- غذاهایی که ارتباطی با پوسیدگی ندارند

3- مواد غذایی ای که با پوسیدگی مقابله می کنند .
* غذاهای پوسیدگی‌زا

آن‌هایی هستند که حاوی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر بوده و زمانی که در تماس با میکروب‌های دهان قرار می‌گیرند، می‌توانند سبب کاهش PH بزاق شده و فرایند پوسیدگی را تحریک کنند.

* آن دسته از غذاهایی که در پوسیدگی نقش ندارند و سبب کاهش PH  بزاق نمی‌شوند.  

غذاهایی مانند تخم‌مرغ، ماهی، گوشت، و ماکیان، بیشتر سبزیجات، چربی‌ها و آدامس‌های بدون شکر هستند. آدامس‌های بدون شکر به دلیل توانایی در افزایش ترشح بزاق و نیز به دلیل عدم افزودن شیرین‌کننده‌های کربوهیدراتی به آن‌ها می‌توانند به کاهش پوسیدگی دندان ها کمک می‌کند.
* غذاهایی که نقش ضدپوسیدگی دارند و   وقتی که قبل از یک غذای اسیدزا مصرف شوند، از ایجاد پلاک حاصل از غذاهای اسیدزا جلوگیری می‌کند. از جمله پنیر که به دلیل وجود کازئین، کلسیم و فسفات دارای این خاصیت است. قندهایی مانند زایلیتول نیز به عنوان ماده ای ضدپوسیدگی‌  قابل‌توجه هستند زیرا باکتری‌ها نمی‌توانند آن را مانند گلوکز، ساکاروز و فروکتوز تخمیر کنند.

مؤلفه های موثر بر نقش پوسیدگی‌زایی غذاها:

1- شکل و غلظت مواد غذایی
شکل و غلظت غذا اثر قابل‌توجهی بر توان پوسیدگی‌زایی غذاها دارد

از نظر شکل جامد و مایع باید بدانیم که مایعات به دلیل آنکه سریع تر از دهان عبور کرده و دهان از آنها پاک می شود  توانایی کمی جهت نگهداری مواد قندی در دهان دارند و درنتیجه نقش کمتری در پوسیدگی دندان ها به نسبت مواد جامد ایفا می کنند .

غذاهای جامد مانند چیپس، چوب‌شور و کلوچه‌ها  از آنجا که می‌توانند به دندان‌ها چسبیده و مدت زیادی در دهان بمانند، اثر مخربی بر ایجاد پوسیدگی دندان افراد دارند .

غلظت مواد خوراکی  بر ماندگاری غذا در دهان و به دنبال ان پوسیدگی دندان ها اثرگذار است . مواد غذایی مانند عسل و شیره ‌ها اگرچه حاوی مقادیر بالایی از  شکر هستند، به تحریک تولید بزاق پرداخته  و ماندگاری کمتری نسبت به  غذاهای چسبنده و جامد مانند چوب‌شور، نان‌شیرینی یا موز دارند.

غذاهای پرفیبر با کربوهیدرات‌های بدون قابلیت تخمیر یا کمتر تخمیرپذیر، نظیر ذرت بوداده و سبزیجات خام تأثیری بر پوسیدگی ندارند.

از مواد دیگری که در پوسیدگی‌زایی نقش عمده ای  دارند نشاسته‌ها هستند که  در دهان بیشتر باقی مانده در نتیجه  وقتی ذرات غذا میان دندان‌ها قرار می‌گیرند، به قندهای ساده تجزیه می‌شوند. این فرایند باعث می‌شود نشاسته‌ها به سرعت تخمیر شوند.

آب‌نبات‌های حاوی شکر نیز از مواد دیگری هستند که برای پیشگیری از پوسیدگی دندان ها باید به میزان مصرف آنها در رژیم غذایی خویش بسیار توجه کنیم زیرا این آبنبات ها به راحتی و با   سرعت قند مورد نیاز باکتری را تأمین می کنند .خوردن آب‌نبات‌های سفت مانند آب‌نبات‌چوبی یا خوش‌بوکننده‌های تنفس شیرین شده، باعث طولانی شدن زمان ماندگاری قند در دهان می‌شوند.

دسرها و خوراک‌های حاوی کربوهیدرات‌های ساده (مانند چیپس سیب‌زمینی، چوب‌شور، کلوچه، کیک و شیرینی‌ها) سبب افزایش تدریجی و مدت‌زمان طولانی‌تر غلظت قند در دهان می‌شوند زیرا این غذاها اغلب روی سطح دندان چسبیده و نسبت به آب‌نبات‌ها برای مدت طولانی‌تری باقی می‌مانند.

2- ترکیب مواد مغذی
ترکیب مواد مغذی نیز عامل دیگری است که در فرایند پوسیدگی دندان نقش دارد. محصولات لبنی به دلیل داشتن کلسیم و فسفر، کمتر موجب پوسیدگی دندان ها می شوند . طی مطالعات انجام شده  پنیر و شیر، زمانی که با غذاهایی که باعث کاهش پوسیدگی می شوند  مصرف شوند، به بالا بردن PH  اسیدی ناشی از غذاهای پوسیدگی‌زا کمک می‌کنند. به دلیل خواص ضدپوسیدگی‌زایی پنیر، مصرف پنیر با کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر مانند دسر در پایان یک وعده غذایی، می‌تواند پوسیدگی‌زایی غذا یا دسر را کاهش دهد. آجیل‌ها و مغزها که مقادیر قابل‌توجهی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر ندارند و غنی از چربی و فیبر رژیمی هستند و غذاهای پروتئینی مانند غذاهای دریایی، گوشت‌ها، تخم‌مرغ و ماکیان، همراه با سایر چربی‌ها مانند روغن‌ها، مارگارین، کره نیز تأثیری بر پوسیدگی ندارند. با توجه به این موارد می بینیم که به سادگی و با رعایت چند دستور العمل ساده می توانیم به ارتقاء سلامت خود کمک زیادی نماییم .

* تناوب خوردن
تناوب مصرف غذا یا نوشیدنی‌های پوسیدگی‌زا، به این دلیل اهمیت زیادی دارد که تعداد دفعات تولید اسید را مشخص می‌کند. هر زمان که کربوهیدرات های  تخمیرپذیر مصرف می‌شود، کاهش PH  در عرض 5 تا 15 دقیقه شروع شده و پوسیدگی دندان را سرعت می بخشد .
افرادی که عادت به ریزه خواری دارند باید بیشتر نسبت به پوسیدگی دندان های خود نگران باشند. برای مثال مصرف  یکباره چندین کلوچه در یک وعده  غذایی و همچنین  مسواک زدن دندان‌ها یا شستن دهان با آب ، پس از مصرف این خوراکی کمتر از آنکه در طول روز مکررا  چندین  کلوچه مصرف شود سبب پوسیدگی دندان می شود .

امیدواریم که با رعایت موارد فوق دندان هایی سالم تر و لبخندی زیباتر داشته باشید .